top of page

Lasang Habagat

​​​

(Cebuano, usa sa mga lunsayng pinulungan sa Negros)

​

​​

Unsa ang problema?

​

Ang kalasangan sa isla sa Negros hapit nang mapuo.  Sa pagkakarun, ang mga kanhing lasang sa kapatagan diyutay nalang kaayu ug daw kanipis sa mga ribbon tunga tunga sa mga habug nga kalasangan ug mga hawan nga kapatagan.  Gawas sa tiunay nga kalasangan nga atong mabanta-banta sa 40 milyones ka ektarya sa tuig 1820, sa pagkakarun anaa na lamang sa dili muminus nga 500,000 ektarya.  Maingun nga 96 porsyento and nahanaw nga kalasangan sulod sa 200 ka tuig. 

​

Adunay duha ka rason ang pagkahanaw sa kalasangan:

​

  1. Una, mao ang paghawan ug lagpad nga mga luna aron matamnan ug tubo; gihinganlan kanhi ang isla sa Negros ug ‘Isla Dulce’ sa mga Espanyol kaniadto tungod sa kahimsug sa mga kayutaan ug haum kaayu sa pagpatubo niini.  Ang isla sa Negros hangtud karun mao gihapon ang pinakadaku nga tig tanum ug tubo sa tibuok Pilipinas. 

  2. Ikaduha, mao nga ang gidaghanon sa mga katawhan sa Negros padayun nga nag omento dungan sa mga binag-ong pamaagi sa pagpanambal sa mga makatakod nga mga sakit, ilabi na nga matambalan na gyud ang sakit nga hangga. Sa tuig 1820, ang gidaghanon sa katawhan sa tibuok isla dili momenos sa  sengkwenta mil (50,000).  Sa tuig 2015, gi bana-bana nga aduna nay 4.5 milyones ka mga katawhan, ug kadaghanan ani nila nagapuyo sa mga baryo ug sityo.  Sa midaghan ang mga katawhan, kasamtangan usab nga midaku ang panghinahanglanon sa pag gamit ug luna para sa pag panguma ug paghimu ug mga balay para puy-anan ug panginabuhian diin maoy hinungdan sa dakung kausaban sa atong mga kalasangan.  Ang dagku nga mga pamilya maoy normal kadaghanan sa mga lumulupyo sa tibuok kalibutan, diin ang mga ginikanan ga plano para sa ilang mga ugma o kaha maoy pagsugod sa ilang kaminyoon. 

​

​

Ngano man kini nahimung problema?

​

Ang paghawan sa kalasangan maoy hinungdan sa mga lokal nga mga problema nga nagahatag ug dugang epekto sa tibuok kalibutan.

​

Sa mga lokal nga lugar, inig maputol na ang mga kakahuyan, ang imabaw nga yuta dali nang mabanlas inig abot sa ting-ulan.  Ang yuta dili na mamahimong ispongha o sponge inig ulan.  Hinuan ang tubig maanod ug mudahili dayun ngadto sa mga kasubaan nga maoy hinungdan sa kalit nga pagtaas sa tubig niini.  Inig undang sa ulan ug inig human sa baha dali ra kaayu kining mamala.  Ang mahitabo, kadtong mga katawhan nga nagsalig sa mga kasubaan sa ilang tubig imnanan ug galamiton sa panimalay mawad-an ug tubig.  Dugang niini, ang kalasangan kalagmitan maoy gahatag ug sugnod para pangluto, kahuy para panghimu ug mga kabalayan, mga koral ug uban pang mga katukoran.  Sa mga nilabayng mga katuigan, nitumaw nga ang panginabuhian sa mga katawhan sa Negros nagasalig ra gyud sa pag gamit sa kalasangan.  Apan unsa may mahitabo kung wala nay kalasangan nga mahawan o magamit, ug ang mga suba mahubsan?  

​

Ang mga kalasangan sa Negros maoy pinuy-anan sa mga nagkalain-laing mga matang sa tanum ug mga kahayupan.  Niining mga lasanga nagapangayam ang mga katawhan para panud-an ug para ilingaw lingaw.  Ang mga naandan nga tanum igtalambal, sama sa ‘quinine’, kalingag ug bayabas, nga kalagmitan mabuhi sa kalasangan gamitonon kaayu usab sa pag panambal. 

​

Ang pag konserbar sa mga nagkalain-laing matang sa mga buhi laman (biodiversity) alang sa kaayuhan sa mga katawhan dugay na kaayung napamatud-an.  Sulod sa mga kalasangan sa Negros nagapuyo ang mga matang nga dili makit-an sa ubang lugar sa tibuok kalibutan, sama pananglit sa baboy ihalas, punyalada, lagsaw, kalaw ug mga talusi nga nalista sa Hapit nang Mapuo (Critically Endangered) o Gikahadlukang Mapuo (Endangered), ug nagkaanam na kini silag kawala sa hingpit matod pa sa mga eksperto sa International Union for the Conservation of Nature o kun IUCN.  Ug mawala o mahanaw ang mga kalasangan, mahanaw usab kining mga matanga sa tibuok kalibutan. 

​

Sa kinatibuk-an o tibuok lalibutan, napamatud-an nga ang mga kalasangan adunay dakung kalambigitan sa pag panalipud sa kalibutan gumikan sa kausaban sa klima diin maoy hinungdan sa pag taas sa gidaghanon sa carbon diha sa kawanangan.  Ang pag hawan sa kalasangan gapaguwas usab sa mga greenhouse gases, ug ang pagwagtang sa abilidad sa mga kakahuyan nga musuyop sa carbon dioxide ngadto sa kawanangan imbis nga mamahimung magahi aron mapausbaw ang gidaghanon sa carbon sa kawanangan ug makatabang sa pagpakgang sa kausaban sa klima. 

​

Sa niining mga katarungan, importante kaayu nga makahimu kitag mga lakang aron maampingan nato ang mga kalasangan inubanan sa pag atiman usab sa tinusbawan sa atong mga kabos nga kaigsuonan. 

 

Unsa may atong mabuhat nga mga kasulbaran?

​

Ang pamaagi sa Lasang Habagat nga proyekto mao ang pagtabang o pag ayuda sa mga katawhan arun matino ug magamit ang mga pundamental nga kausaban sa mga gawi nga diin adunay pag usab sa naandan nga paggamit sa dili malungtarun nga pagpanguma sama sa kaingin, arun mapalambo ang pag panginabuhi nga makahatag ug malahutayung kaayuhan sa katawhan ug sa umalabot pang mga henerasyon.

​

Sa mga komunidad nga nagpuyo haduol sa mga utlanan sa kalasangan palibot sa Cuernos de Negros, kita nahibalo nga kini usa ka pamaagi sa pagtabang kanila arun mausab ang ilang pamaagi sa pag panguma, ug unsay ilang ipang tanum, pagpalambo sa ilang mga abilidad aron makahimu ug taas taas ug maayung kalidad nga mga produkto para ibaligya sa merkado, mapalambo ang produksiyon sa mga baboy, manok, baka ug uban pang mga lagutmon ug utanon nga mahimong kakuhaan sa mga mag-uuma ug kapaingnan o kapanginabuhian sa malahutayong pamaagi.   

​

Kini usab gapasabot nga makiglambigit ang proyekto sa mga grupo sama sa mga kababayen-an, mga negosyante ug panghuna-huna nga mga kaigsuonan nga makahatag ug mga pamaagi ug suportang teknikal nga ilang magamit aron makahimu silag positibong mga kalihukan alang sa ilang mga tagsa-tagsa ka mga kaugalingon ug sa mga luna nga diin sila nagpuyo.

​

Unsaon nato kini pagbuhat?

​

Kini nga proyekto nagtino na kun unsang modeloha ang gamiton nga haum para ma konserbar ang mga karaan ug himsug nga mga kalasangan aron usab mabenipisyoan ang mga pobreng mag-uuma nga nagpuyo palibot sa Cuernos de Negros nga kalasangan.  Masalmotong aksiyon sa pagduki duki ang gamiton arun mahibaw-an ang mga kahibalo ug pakiglambigit sa mga lumulupyo.  .

 

Ang mga komunidad pagasuportahan ug paga bansay bansayon sa mga lokal nga ayudante o kun ang ‘local community facilitators’.  Pagpanday ug pagatukuron kini sa mga susama, nasulayan na ug napamatud-ang mga kalihukan, ug magahatag ug pondo aron maestablisar ang mga musunod:  a) pagsuporta ug ‘win-win’ o kun pagsinabtanay sa isig usa nga katuyuan nga makahatag ug benepisyo sa mga katawhan ug mga ihalas nga kahayupan ug tanaman; ug b) pagpalit ug pag maneho sa mga galamnan ug gagmayng kahuy, nga maoy tulubuan sa mga abaca, nga diin makatabang kini sa paghatag ug suplay sa produksyon sa lanot o Manila hemp.  Kini nga mga pamaagi nga hinimu ug minugna sa komunidad pinaagi sa pagtabang niining proyektoha maka dugtong sa pagpalambo sa ilang panginabuhian ngadto sa pag konserbar sa kalasangan; nga sa ubang panultihon,’win-wins’ o magmadaagon nga pagsinabtanay sa isig usa nga katuyuan para sa katawhan ug mga ihalas nga mga kahayupan ug tanaman.    

Ang pinaka krusyal nga component sa proyekto mao ang pagtukod ug kapasidad sa mga katawhang lokal arun sila maka angkon ug katakus nga ilang gikinahanglan ug mapalambo sama pananglit sa pagkat-on sa pagbaligya ug uban pang patigayun. 

​

Kami usab magasuporta sa mga lokal nga komunidad pinaagi sa pag ila ug pagdani sa uban pang mga hingtungdan sa rehiyon nga makahatag ug kabahin sa pag konserbar sa kalasangan.  Sama pananglit sa mga mag-uuma nga gaatiman sa kahumayan, sa tinuod ang maka benepisyo niini mao ang mga komunidad sa ubos nga bahin ug makapahimulos sa padayun ug pirmi nga pondo sa limpyong tubig.   

​

Lain usab nga importanteng elemento sa proyekto mao nga seguradohon ang tanang mga suporta nagabase sa mga pagsabot sabot tali sa mga mag-uuma o lumulupyu ug sa Lasang Habagat nga Proyekto.  Kini nga binaslanay nga mga kasabutan naniguro nga ang kada partida nakasabot sa ilang tagsa tagsa ka mga tahas ug komitido sila nga makighiusa ug trabaho aron mabenepisyoan ang mga katawhan ug mga ihalas nga hayup ug tanaman o ‘wildlife’. 

​

Perhaps most of all we recognise that there is a need for ongoing support and commitment to making changes happen that will benefit local people.  Unlike most conservation and development projects, Project Lasang is committed to long term engagement and support. Tingali ang pinaka importante nga mahibaw-an nga gikinahanglan ang padayun nga suporta ug pasalig nga mahitabo ang mga kausaban diin ang lokal nga mga katawhan ang mabenepisyoan niini. Komitido usab kaayu ang Lasang Habagat nga Proyekto sa malungtarun nga pakiglambigit ug suporta. 

​

Unsay atong gikinahanglan arun ato kining mabuhat? 

​

Niining tungura ang Proyekto nanginahanglan ug pondong pinansyal arun mahatagan ug tukmang ayuda sa mga bag-ong patigayun ug panginabuhian ang mga katawhan.   Sama pananglit sa pagtukod ug bag-ong babuyan ug paghatag ug bansay-bansay sa mga mag-uuma aron sa pagbaligya sa ilang mga produkto, ug paghatag ug ayudang teknikal sa pagpalambo sa ilang agrikultura, pagpananum ug abaka, pag patigayun ug pagbaligya.  Ang mga lokal nga katawhan gakinahanglan ug suporta sulod sa tulo ka tuig ug hangtod nga mapatigayun ang mga laraw. 

​

Ang Lasang Habagat nga Proyekto gakinahanglan ug dili mo menos sa 75,000 dolyares arun pasuportahan ang mga mag-uuma sa Sitio Canaway ug Naubo nga anaa sa kadaplinan sa barangay Mantiquil.  Apan among gitinguha ang proyekto magamit namu isip pagtulun-an aron among mapalapnag sa kasikbit pang mga komunidad nga nagapuyo palibot sa Cuernos de Negros.  Sa tuig 2018, among gihandom nga motapon kami sa tupad nga lungsod sa Santa Catalina aron mausab namo ang susamang pamaagi ug ma protektahan ang uban pang mga kalasangan didto.  Sa katapusan, among ikalipay ang pag trabaho sa mga katawhan nga nanimuyo sa kadaplinan niining mga kalasangan aron mahatagan ug tukmang benepisyo ang mga katawhan ug mga ihalas nga kahayupan ug tanaman o wildlife. 

Unsa man ang talamdan sa panahon?

​

Ang Project Lasang Habagat sukad tuig 2012, nag trabaho ug nag ayuda na sa mga katawhan sa Sitio Canaway ug Naubo, sa Barangay Mantiquil, Munisipalidad sa Siaton, Negros Oriental, Philippines.  Aduna na kami ginagmayng mga kadaugan sama pananglit sa paghimu ug bansay bansay sa pagpananum ug abaka tali sa Rainforestation nga pamaagi nga diin makahatag kini ug dugang panalapi sulod sa tulo ka tuig.  Ang pagkamugna sa Kapunungan nga maoy mo dumala ug mamahimong benepisyaryo sa mga kalihukan.  Ang pag kunhod sa pagpamutol sa mga kahuy ug pagpangayam ilabi na diha mismo habig sa Canaway nga mga kalasangan, nga maoy panigurado nga mu protektar sa tubig saluran sa Canaway ug pag padayun nga tibuok lang gihapon ang puluy-anan sa mga ihalas nga kahayupan ug tanaman. 

​

Unsa ang mga hinan-ay nga mga kalihukan?  

​

Sulod sa mga tuig 2017 ngadto 2019, among ipaninguha nga maestablisar ang uban pang mga patigayun nga pamaagi sulod ug palibot sa Canaway ug Naubo.  Arun sa katapusan mahibaw-an ug unsay mas haum ug masabutan sa kapunungan nga sundon ug masiguradong mailaha ug mamahimong malungtarun, apan mahisubay bisan asa sa mga musunod:

  • magatukod ug organic nga babuyan aron mamahimu kining alternatibo sa pagpangayam sa mga baboy ihalas

  • magatukod usab ug organic nga manokan, pugohan aron makahatag ug barato, apan taas ug kalidad nga karneng manok ug mga itlog

  • paghimu ug mga nuog nga panglimpyu sa salug hinimu sa daang mga sinina, paghimu ug mga lokal nga basket ug mga handumanan hinimu sa abaka, paghimu ug mga organic nga sabon para panambal

  • pagpananum ug mga tanum nga manubo ilalum sa landong nga kakahuyan sama sa mga abaka, kakaw, kape, kalingag ug mga prutas o produktong agro-forestry

  • malahutayung pagpangolekta ug dugos ug pag amuma ug mga putyukan

  • pagpahiuli sa kalasangan subay sa gitawag ug Enhanced National Greening Programme sa Department of Environment and Natural Resources

Unsaon namo pagkahibalo nga magmauswagun ug magmalampuson kami?

​

Naghan-ay kami ug mga talamdan nga mamahimo namong sukdanan sa among pagpaniid arun among masuta kung aduna bay impak ang among proyekto.  Kini naglangkub sa sosyal ug biological nga mga indicators sama sa:

  • ·      legal nga estado ug pag implementar sa balaud

  • ·       legal nga estado sa kalasangan

  • ·       gidaghanon sa mga pamilya ug pinuy-anan

  • ·       gidak-on sa pagkahawan sa kalasangan

  • ·       mga nakasuhan o nasilutan

  • ·       pamaagi sa pagbayad sa HWC

  • ·       pagtubo sa gidaghanon sa katawhan

  • ·       gidaghanon sa katawhan sa kada sitio

  • ·       gidaghanon sa mga kabalayan sa kada sitio

  • ·       gidaghanon sa mga dayo o langyaw

  • ·       gidaghanon sa mga natawo

  • ·       gidaghanon sa mga nangamatay

  • ·       gidaghanon sa mga milangyaw

  • ·       kasarangang gidaghanon sa panimalay

  • ·       kasarangang gidaghanon sa mga anak sa us aka babaye o inahan

  • ·       kasarangang edad sa unang anak sa inahan

  • ·       pag giya sa pag plano sa pamilya

  • ·       kahimtang sa panalapi

  • ·       kinitaan sa pamilya/komunidad

  • ·       kinan-an sa karne o protina sa kada panimalay

  • ·       kinan-an sa carbohydrate sa kada panimalay

  • ·       pag angkon sa kayutaan

  • ·       gidaghanon sa mga kabataan nga nag eskwela sa elementarya

  • ·       gidaghanon sa mga kabataan nga nag eskwela sa high school

  • ·       kahibalo sa mga balaod sa kalasangan

  • ·       taras sa paggamit sa kalasangan

  • ·       gawi sa paggamit sa kalasangan

  • ·       gidaghanon sa mga buhi (baboy, manok, kanding)

  • ·       gidaghanon sa mga bag-ong ga negosyo nga napatigayun

  • ·       gidaghanon sa tabla nga nagamit sa pagtukod (gigikanan)

  • ·       gidaghanon sa tabla nga gigamit para pangsugnod (gigikanan)

  • ·       gidaghanon sa mga balay nga gitukod

  • ·       Kakuhaan sa tubig

  • ·       pagkatap sa lasang

  • ·       gidaghanon sa mga natanum nga kahuy

  • ·       gidak-un sa yutang matikad o mauma

  • ·       galamnan ug mga kahuy

  • ·       gidaghanon sa mga binhi nga nahakot

  • ·       proteksiyon sa mga buhi laman

  • ·       kahibalo sa mga buhi laman sa kalasangan

  • ·       taras ngadto sa mga buhi laman sa kalasangan

  • ·       gawi ngadto sa mga buhi laman sa kalasangan

  • ·       gidaghanon sa pag pangayam

  • ·       gidaghanon sa mga lit-ag nga gipanguha

  • ·       gidaghanon sa mga buhi laman sulod sa lasang

  • ·       kinitaan sa pagkonserbar

  • ·       mga sugilakbit sa mga nagkapuong buhi laman 

  • ·       binulan nga mga tahu sa kalihukan

  • ·       gidaghanon sa mga ayudante sa komunidad

  • ·       gidaghanon sa mga tanod o bantay lasang

  • ·       taho gikan sa direktor

  • ·       taho gikan sa project coordinator

Unsaon nato nga kini magapadayun?

​

Usa sa mga rason ngano ga base mi sa ‘bottom-up’ nga pamaagi ilabi na sa Participatory Learning and Action mao ang pagpalahutay sa mga kalihukan nga naga tutok sa mga estratehiya.  Pinaagi sa pagpalambu sa ilang mga katakus, pagpanag-iya ug abilidad sa kinaugalingong pagdeterminar, magmalambuon ang mga katawhan sa ilang mga katakus sa malungtarung kalambuan.. 


Nakahibalo kami base sa among kasinatian nga ang mga katawhan nakaila sa mga hagit nga ilang natagamtam ug sila nabalaka kabahin sa unsay ilang umalabot ug sa ilang mga kaanakan, kasamtangan nga gapaspas ang pagkunhud sa mga rekorsus naturales.  Ang tumong sa Lasang Habagat nga Proyekto mao ang paghatag ug ayuda ug pagpangita ug bag-ong pamaagi arun makab-ot sa mga katawhan ang ilang panginahanglanon nga dili magbayad ang atong kalibutan.   

bottom of page